Eski Taş Çağı

Eski Taş veya Yontma Taş adıyla da bildiğimiz Paleolitik evre, insanlık tarihinin başlangıç noktası sayılmaktadır. Bu dönem içerisinde insanların beslenme şekli toplayıcılık ve avcılık üzerine kuruludur. Besin üretmeyi becerememişler ve yabani sebze meyve kökleri tüketmişlerdir. İnsanların belli bir oturma düzenleri olmamış ve sürekli yer değiştirme şeklinde yaşamışlar ve genel olarak mağaraları mesken tutmuşlardır. Bu mağaralarda ele geçirilen yabani hayvan kemikleri, insanlar tarafından avlanmış olduğu konusunda fikir vermektedir. Ancak bu dönem içerisinde hiçbir hayvan evcilleştirilememiştir.

Alt Paleolitik evrede yaşayanlar kendilerini vahşi hayvanlardan korunmak, avlanmak ve beslenmek için basit taş aletler yapmışlardır. Bu çağda yaşayan insanlar Homo Habilis ve Homo Erectus formundadırlar.

Orta Paleolitik evrede iklimin sertleşmesi ve buzullaşmaya geçilmesi ile birlikte İnsan yaşayışı ve teknolojisinde değişiklikler olur. Düzenli ve iyi şekle sokulmuş aletler sayesinde İnsanlar büyük hayvanları avlayabilmeyi başarmışlardır. İnsan formu da değişikliğe uğramış bu dönem insanlarına Homo Neanderthalensis veya kısaca Neanderthal denir. Buzul çağında yaşayan Neanderthallerin anatomik yapıları soğuk iklime uyum sağlamış bir biçimde gelişmiştir. İlk defa ölü gömme adeti Neanderthaller tarafından uygulanmıştır.

Orta paleolitiğin sonlarına doğru kemikten yapılmış veya çakmaktaşı, obsidyen gibi kesici aletler insanların hayatında önemli yer tutar. Böylece, bıçaklar, iğneler, oltalar kullanılmaya başlar. Süslenme olgusunun ilk defa Üst paleolitik evre içerisinde başladığından söz edilir. Bu olgu İnsanın kendini toplum içinde bir statü göstergesi olarak göstermesi ve benliğinin farkına varması ile ilişkilendirilir. Ancak bazı bilim adamları sembolik bir dil olarak kullanılabileceğine işaret etmektedirler. Homo Sapiens denilen ve günümüz insan formunu temsil eden tür bu dönemde oluşmuştur.

Anadolu’da Paleolitik dönem MÖ 12.000 yılına kadar sürmüştür. Bu döneme ilişkin örnek yerleşim yerleri olarak Karain, Yarımburgaz, Üçağızlı mağaraları gösterilebilir. Mısır’da Paleolitik Çağın MÖ 8.000 yılına kadar seyir gösterdiği görülmektedir. Bu dönemde yerleşimlerin Nil vadisini çevreleyen dağlarda yaşadıkları tespit edilmiştir.

EPİPALEOLİTİK / MEZOLİTİK EVRE

Bu dönem Orta Taş Çağı diye de adlandırılır ve Paleolitik dönem ile Neolitik dönem arasında bir geçiş evresidir. Avrupa’da yaşanan Orta Taş çağına Mezolitik denirken, Ortadoğu ve Doğu Akdeniz havzasında bu dönem Epipaleolitik olarak adlandırılır. Ortalama olarak bu evreler Ortadoğu’da MÖ 15.000 – 9.000, Avrupa’da ise daha geç olarak MÖ 8.000 – 4.000 aralığındadır.

Bu geçiş evresi sırasında yeryüzündeki buzulların erimesi ile birlikte başlayan Coğrafi değişim, İnsan hayatlarına dair davranışlarında değişmesini sağlar. Ancak bu değişim birdenbire değil kuşaklar boyu sürmüştür. Besin toplayıcılığı ve avcılığın yanı sıra yabani bitkilerin, tahılların evcilleştirilmesi bu dönemin belirgin özelliğidir, İlk evcilleştirilen hayvan olarak bildiğimiz Köpek bu dönemde evcilleştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca su ürünleri de insan hayatında önemli yer tutmuş, beslenmede çeşitlilikler oluşmaya başlamıştır. Bu değişiklikler dönemin alet teknolojisinin de gelişmesine ışık tutmuştur. Daha önceki döneme ait kaba aletlerin yerini Mikrolit denilen, daha küçük ve değişken formlu örnekler almaya başlamıştır. Ticari ilişkilerin başlamasına kanıt sayılabilecek aletler ise obsidyen yapımı araçlardır. Çünkü obsidyenin hammadde olarak her bölgede bulunmamasına karşılık, birçok yerde obsidyen aletler ortaya çıkarılmıştır. Sınırlı da olsa gıda birikimine bu dönemde başlanmıştır ama gıdaları saklama aracı olarak kullanılacak kap teknolojisine geçilememiştir.

Anadolu’da Epipaleolitik döneme ait örneklerden biri Öküzini mağarasıdır. Yakındoğu’da Teberiye gölü civarında Kebara (MÖ 18.000-MÖ 11.000), Kiamyan (MÖ 10.000 – MÖ 9000) ve Levant bölgesinde Natuf (MÖ 12.000 – MÖ 9.500) kültürleri, bu dönemi temsil etmektedirler. Avrupa Mezolitik Çağına örnek olarak Maglemosian, Kunda (İskandinavya), Narva, Svideria,Kunda (Baltık), Mezolitik Transilvanya, Tardenoisian ve Azilian (Fransa, Belçika, ve yine İngiltere ve İtalya’da benzeri kültürler) kültürleri verilebilir. Orta Asya, İran ve Irak civarında görülen Zarzian kültürü de bu dönemi yansıtmaktadır. Japonya’da Jomon ve Kore’de Jeulmun kültürü bu dönemde oluşmuş ve neolitik dönemde de seyir göstermiştir. Mısır’da ise mezolitik / paleolitik dönem MÖ 8.000 – M.Ö 6.000 aralığına tarihlendirilir.

UMUT EKER