Yafes Kimdir?

Türklerin, İslam dinini benimsemelerinin ardından, binlerce yıldan beri anlatılagelen eski Türk efsanelerinin bir kısmı zaman ile unutulmuş, bir kısmı da İslam’a uygun hale getirilmiştir. Bu durumun bir sonucu olarak, “Türklerin kurttan türemesi” efsanesi yerini, “Türklerin, Hz Nuh’un oğlu Yafes’ten türemesi” anlatısına bırakacaktı. Çünkü kurttan türemek fikri İslam’a uymuyordu. Bununla birlikte, Nuh’un oğlu Yafes’ten türemek fikri, hem o dönemin İslam anlayışına uygundu hem de, Hz Nuh, bir defasında Yafes’in soyundan krallar çıkacağını söylemişti.(1) Yani, “Yafes’in oğlu Türk” anlatısı, Türklere önemli bir meşruiyet sağlıyordu. Bu durum, Türkler arasında “Yafes’in oğlu Türk” anlatısının yayılmasını hızlandırmış olmalıdır.

İslam kaynaklarında Türklerin, Yafes’in soyundan geldiği bilgisi sürekli olarak tekrarlanmaktadır. Yazarı bilinmeyen, Mücmelü’t Tevarih isimli eser bunlardan sadece bir tanesidir. Mücmelü’t Tevarih isimli esere göre; Yafes’in yedi oğlu olmuştu ve bunlardan birisi de “Türk” ismini taşıyordu. (2) Ebülgazi Bahadır Han’ın, Şecere-i Türk’üne göre ise Yafes’in sekiz oğlu vardı ve adları da şunlardı: Türk, Hazar, Saklab, Rus, Ming, Çin, Kameri ve Tarıh. Ebülgazi Bahadır Han, bu bilgiyi verdikten sonra, Yafes’in, diğer oğullarına, “ Türk’ü kendinize padişah bilin, onun sözünden çıkmayın.” dediği bilgisini verir. Ebülgazi Bahadır Han, Türk’e, “Yafes Oğlu” diye lakap takıldığından da bahsetmektedir.(3) Kaşgarlı Mahmud da, “Divanu Lugati’t-Türk isimli eserinde, “Türkler aslında yirmi kabiledir. Hepsi Türk b. Yafes. b. Nuh’un neslinden gelir” demektedir.(4) Taberi, meşhur Milletler ve Hükümdarlar tarihi kitabında, peygamberimize atıf yaparak şunları yazmıştır; “Tanrı elçisi biz ancak onun(yani Nuh’un) neslini baki kıldık ayetini açıklarken zürriyet tabirini, Sam, Ham ve Yafes nesli diye tefsir etmiştir. Bana Muhammed bin Sehl bin Asker ona ve arkadaşlarına İsmail bin Abdülkerim, onlara da Abdüssamed bin Ma’kil söylemiş, o, Vehb bin Münebbih’den şu sözleri işitmiştir: Sam bin Nuh Araplarla Fars ve Rumların atasıdır, Ham Sudanlıların, Yafes, Türk ve Ya’cuc-Me’cuc’lerin atasıdır. Ya’cuc ve Me’cuc’ler, Türklerin amcalarının oğullarıdır.”(5) Reşiddedin Oğuznamesinde Yafes, Türklerin ve Moğolların atası kabul edilmekle birlikte, Reşiddedin, Oğuznamesinde, “ Lakin Türkler, Yafes’i Abubca(Abulca) Han diye anarlar ve bu Abulca Han’ın Nuh, aleyhiselamın oğlu mu yoksa torunu mu olduğu konusunda kesin bir şey söylemezler” demektedir. (6)

İslam kaynaklarında gerek Yafes, gerekse de oğlu Türk’ün hakkında bazı bilgiler verilmektedir. Mücmelü’t Tevarih isimli esere göre, Yafes’in oğulları içinde Türk ve Hazar akıllı olmakla birlikte, Türk’ün neslinden gelenler, güzel yüzlü ama kan dökücüydüler ve bu durumun ortaya çıkmasında yıldızlar etkili olmuştu. (7) Ebülgazi Bahadır Han’ın Seçere-i Türk isimli eserine göre de, Yafes’in oğlu Türk, çok edepli ve bilge bir kişiydi.(8) Taberi tarihinde ise Yafes oğullarının kumral ve kırmızı ciltli olduğu bilgisi verilmektedir. (9) Gerdizi’nin, Zeynü’l Ahbar’ına göre Yafes, haşin ve köseydi. Bunun sebebi de küçükken geçirdiği hastalıktı. Gerdizi’nin aktardığı rivayete göre, Yafes çocukken hastalanmış, annesi de ona tedavi amacıyla karınca yumurtası yedirip, kurt sütü içirmiş. Yafes, kurt sütü içtiği için hem kendisi hem de çocukları yırtıcı bir tabiata sahip olmuşlar. Karınca yumurtası ise Yafes’in köse olmasına sebep olmuş ve bu durum çocuklarına da geçmiş.(10) Yafes ile ilgili en ilginç rivayet sahip olduğu bir taş ile ilgili rivayettir. Rivayete göre, Yafes iklimi kontrol edebiliyordu. Bu konuda çok farklı rivayetler olmakla birlikte, Mücmelü’t Tevarih’te, şöyle bir rivayetten bahsedilir; “Yafes babasının yanından ayrılmak isteyince ona, “ Ey Allah’ın peygamberi! Bana verdiğin memleketin suyu az kendisi harap. Bana bir dua öğret ki yağmura muhtaç olunca, Allah’a o dua ile yalvarayım. Allah bize cevap versin.” dedi. Nuh peygamber dua etti ve ulu Allah ona bir ad (dua) ilham etti. O da bu adı oğluna öğretti. Yafes bu adı bir taşa kazıdı nazarlık gibi boynuna asıp gitti.”(11)

İslam kaynakları, Yafes ve oğlu Türk hakkında bazı ayrıntılı bilgiler verdikleri halde, Kur’an’da Yafes’in adı bir defa dahi geçmez. İslam kaynaklarında Yafes ile ilgili bilgiler hadis ve rivayet kaynaklıdır ve söz konusu rivayetlerde de belirgin bir şekilde İsrailiyat etkisi görülmektedir. Yani, İslam kaynakları, Yafes’i anlatırken doğrudan doğruya Tevrat’tan etkilenmiştir. Bu duruma bir örnek olarak, Hz. Nuh’un oğlu Ham’a ettiği bedduanın ardından Yafes’e ettiği hayır duasını gösterebiliriz. Bu olay, hem İslam kaynaklarında hem de Tevrat’ta ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. İslam kaynaklarına göre; Hz. Nuh, bir defasında uyuya kalmış, o sırada esen rüzgar üzerindeki örtünün açılmasına sebep olmuştur. Bu durumu gören, Sam ve Yafes, Hz. Nuh’un üzerini örterken diğer oğlu Ham ise gülüp babasının uyanmasına sebep olmuştur. Ham’ın kendisine gülmesine sinirlenen Hz. Nuh, Sam’in neslinden peygamberler, Yafes’in neslinden krallar, Ham’ın neslinden de köleler çıkacağını söylemiştir.(12) Bu olay Tevrat’ta da anlatılmaktadır. Tevrat’a göre, Hz. Nuh sarhoş olduğu için uyuyakalmıştı. Ayrıca, Tevrat’a göre, Hz. Nuh, Yafes için onun soyundan krallar çıkacaktır dememiştir. Tevrat’a göre, “Hz Nuh, Yafes’e Tanrı, Yafes’e genişlik versin” demiştir.(13)İslam kaynaklarında yer alan bilgi ile Tevrat kaynaklı bilgi bazı farklara rağmen hemen hemen aynıdır. Bu durum sadece Yafes konusunda değil pek çok konuda da karşımıza çıkmaktadır. TDV İslam ansiklopedisinde Abdülhamit Birışık tarafından kaleme alınan makalede, İslam’da yer alan İsrailiyat hakkında şu bilgi verilmektedir: “Adem’in ve Havva’nın yaratılışı, cennetteki hayatları, Kabe’nin yapımı, Nuh’un gemisi ve tufan hadisesi, İbrahim’in babasıyla ilişkisi, onun kurban etmek niyetinde bulunduğu oğlunun İsmail mi yoksa İshak mı olduğu, Davud ve iki hasımın muhakemesi, Harut ve Marut kıssası, İsrailoğulları, Yusuf’un ailesiyle olan ilişkisi, Eyyüb’un imtihan edilmesi, İlyas’ın hayatı, Musa’nın Mısır ve Medyen günleri, Firavun ile olan mücadelesi, İsa’nın ve annesi Meryem’in hayatı gibi pek çok konuda İsrailiyat bulunmaktadır.”(14)

Yafes’i gerçek bir kişi olarak kabul edecek olsak dahi onun Türk isimli bir oğlu olduğuna dair rivayetlerin gerçek olması mümkün görünmemektedir. Nuh Tufanı ile ilgili bütün bilgiler, tufanın tarihin çok karanlık devirlerinden birinde yaşandığı, sonucuna ulaşmamızı sağlamaktadır. Oysa ki, Türk kelimesinin ortaya çıkışı Nuh Tufanı ile kıyaslandığında henüz çok yeni bir olaydır. Hatta, Türk kelimesi, bugün Türk olarak anılan insanların tarihi ile kıyaslandığında dahi yeni bir kelimedir. Türk kelimesinin kökenini tarihin karanlık devirlerine kadar götürmek mümkün değildir. Ayrıca, Tevrat’a göre Yafes’in(Yafet’in) oğullarının ismi: Gomer, Magog, Meday, Yavan, Tuval, Meşek, ve Tiras idi. (Tekvin 10/2) Yani, Tevrat kaynaklı anlatıya göre, Yafes’in Türk isimli bir oğlu yoktu. Eski Türkler arasında da, “Yafes’in oğlu Türk” şeklinde bir anlatı yoktu. Bu anlatı, Türklerin İslam dinine geçmeye başlamalarından sonra ortaya çıkmıştır. Büyük tarihçi Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş isimli kitabında; “İranlılar gibi Yahudiler de bütün milletleri kendi nesillerinden türemiş göstermek için muhtelif kavimlerin isimlerini kendi ananelerince malum isimlerle birleştirmişlerdir. Bu efsanelerde Türklerin ceddi olarak gösterilen, Yafes ve diğer şahıs ve kabile isimleri böyledir.”(15)demektedir. Zeki Velidi Togan’ın söyledikleri, İslam kaynaklarındaki İsrailiyat etkisi ile birlikte düşünüldüğünde daha da anlam kazanmaktadır.

Yafes ile ilgili anlatılar büyük oranda güvenilir olmayan rivayetlerden ibarettir. Bu rivayetleri bilimsel yöntemlerle doğrulamak mümkün olmadığı gibi aslında bu rivayetlerin önemli bir kısmı, İslam’ın da güvenilmez kabul ettiği İsrailiyat’ı temel almaktadır. Yani, Yafes ile ilgili rivayetlerin çoğu İslam dini açısından da güvenilmezdirler.

Batuhan AĞAŞ

Dipnot:

1) ÖMER FARUK HARMAN, “YÂFES”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yafes (06.09.2022).

2)Ramazan Şeşen, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2017, S.37-38

3) Ebülgazi Bahadır Han, Şecere-i Türk, Türk’ün Soy Ağacı, Çev. Arif Acaloğlu, Selenge Yayınları, İstanbul 2020, S. 19

4)Ramazan Şeşen, age 32

5) Taberi, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, Çev. Zakir Kadiri-Urgan Ahmet Temir, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1991 S.265

6) Tufan Gündüz, Oğuz Kağan Destanı-Reşideddin Oğuznamesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, Ağustos 2019, s 43

7) Ramazan Şeşen age. s. 38

8) Ebülgazi Bahadır Han age S.19

9) Taberi, age, S. 253

10) Ramazan Şeşen age. S.76

11) Ramazan Şeşen, age. S. 37

12)ÖMER FARUK HARMAN, age,

13))ÖMER FARUK HARMAN, age, Tevrat Tekvin 10

14) ABDULHAMİT BİRIŞIK, “İSRÂİLİYAT”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/israiliyat#2-tefsir (14.09.2022).

15) Ord. Prof. Dr. A. Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2019 s. 32