ÇARLIK REJİMİNE KARŞI İLK BAŞKALDIRI
20.yüzyıla girilirken Rusya İmparatorluğu bünyesinde barındırdığı farklı uluslar ve bunların maruz kaldığı baskılar yüzünden bir “uluslar hapishanesi”ne benziyordu. 1905 Rus-Japon savaşları sonunda büyük bir yenilgi almışlar, 1905 yılında Meşrutiyet ilan edilmiş ve Duma Meclisi kurulmuştu. 1905 Devrimi olarak anılan bu hareketi bu makalede ele aldığımız Bolşevik veya Ekim Devrimi’ne giden süreçte ilk girişim olarak görebiliriz. Bundan sonra Çarlık rejimini ortadan kaldırma niyetinde olan fikirler ağırlık kazanmaya başlamıştır.
BİR DEVRİM ÖNDERİ: LENİN
Çarlık rejimini ortadan kaldırma düşüncesinde olanlardan birisi Rus Devrimi’ni nihayete erdirecek isim olan Vladimir İlyiç Lenin’dir. 1870 yılında Ulyanovsk’ta doğan ve 1887 yılında ihtilalci hareketlerin içinde bulunduğu için eğitim gördüğü Kazan üniversitesinden atılan Lenin, Marx ve Engels’in eserlerini okumuş ve Marksizm anlayışını benimsemiştir. 1897 yılında Sibirya’ya sürgün edildikten sonra Avrupa’ya geçen Lenin burada Plekhanov, Martov ve Troçki gibi liderler ile birlikte Rus Sosyal Demokrat Partisinin ileri gelenlerinden biri olmuş ve Rusya’da Sosyalist bir rejimin kurulabilmesi için gerekli fırsatı kollamıştır. 1903 yılında Partinin uygulayacağı politika esasları üzerinde bir fikir ayrılığı yaşanmış ve çoğunluk anlamındaki “Bolşevik” ve azınlık anlamındaki “Menşevik” grupları oluşmuştur. Bolşevik grubun başını Lenin çekmeye başlamıştır.
1905 Devrimi sonrasında yaşanan kargaşalardan sonra kurulan Rus hükümeti, kendine karşı olan Sosyalist hareketlere karşı bir mücadele başlatmış ve bu takibat neticesinde birçok sosyalist tutuklanırken, Lenin gibi bazıları da yurtdışına kaçmıştır. Ancak Sosyalistler arasındaki fikir ayrılıkları daha da keskinleşmiş ve 1912 yılında Prag’da yapılan parti kongresinde Bolşevik ve Menşevikler birbirinden kesin olarak ayrılmışlardır. Bu süreçte Rus ekonomisi ise sanayileşme ve demiryolu inşası içinde bir canlanma içine girmiş, bunun bir sonucu olarak İşçilerin özlük haklarını savunan sosyalistler daha çok taraftar bulmaya başlamışlardır.
ÇARLIK YIKILIYOR
I. Dünya savaşının başlaması Rusya’da büyük heyecan yaratmış, Duma’daki oylamada az sayıdaki Bolşevikler dışındaki bütün gruplar savaşa girilmesi yönünde oy kullanmışlardır. Ancak uzun süren savaş Rus halkını perişan etmiş, savaşın yıkıcı etkileri sonucu Rus halkı savaştan çekilmek ve kendi barış isteklerinin yerine getirilmesini talep etmeye başlamışlardır. Sosyal Demokrat ve Sosyalist Devrimcilerin propaganda etkinlikleri sonucu 1917 Şubat ayında Petrograd (Petersburg) işçileri ve kadınların yoğunlukta olduğu gösteriler yaşandı ve burada “kahrolsun istibdat, ekmek ve adalet istiyoruz” sloganları atıldı. Çar II. Nikola’nın, Petrograd’daki karışıklıkları bastırmak üzere gönderdiği askerlerin birçoğu devrimcilere destek verince ayaklanma bastırılamamıştı. Rus siyasi hayatına ikinci devrim olarak geçen bu Şubat Devrimi sonunda Çar II. Nikola tahttan inmek zorunda kaldı. Artık Rusya’da Monarşi devrilmişti.
DEVRİM ATEŞİ YANIYOR
Çarlık rejimi bu şekilde yıkıldıktan sonra Duma meclisinde çoğunlukta olan Çar taraftarı vekiller (Kadetler ve Oktobristler) geçici hükümeti kurarak yönetime sahip çıkarak savaşa devam etme kararı aldılar. Ancak işçi, köylü ve askerlerin oluşturduğu “İşçi ve Asker Temsilcileri Sovyeti” artık ciddi bir iktidar alternatifi konumuna gelmişti. İsviçre’de bulunan Lenin, geçici hükümete kesinlikle destek verilmemesi, işçi ve köylülerin dayanışması ile Sovyetlerin iktidarı kazanacağını belirtmişti. Nisan ayında zırhlı bir trenle İsviçre’den Petrograd’a gelen Lenin buradaki konuşmasında sosyalizm için Sovyetlerin tam iktidar yapılacağı bir devrim çağrısında bulundu. 21 Nisan’da başlayan gösteriler Moskova’ya kadar sıçradı ve ülke genelinde işçiler greve gitti. Artık büyük devrim ateşi tutuşmuştu.
Almanya, Rusya’nın savaştan çekilmesini sağlayabilirse çok yıprandığı cephelerden birini tasfiye edebilecekti. Lenin, Petrograd’a geçmeden önce Alman yetkililer ile yaptığı görüşmede Rusya’nın savaştan çekilmesi için yapacağı propaganda etkinlikleri karşılığında ciddi bir ekonomik yardım aldı. Geçici Hükümetin savaşa devam kararı üzerine Bolşevikler hükümeti devirmek üzere isyan çıkarttılar. Lenin ve Troçki’nin önderliğindeki Bolşeviklerin organizasyonları ve sloganları çok güçlüydü: “Savaş sonlandırılarak derhal barış yapılacak, Topraklar köylüye dağıtılacak ve fabrikalar işçilerin denetimine bırakılacak” idi.
İŞÇİ SINIFININ GETİRDİĞİ EGEMENLİK
Lenin’in liderliğindeki Sovyetler’in çağrısı hem asker hem de işçiler arasında itibar buldu. Cephedeki askerler savaşmak istemiyor, bir an önce evlerine dönüp topraklarına kavuşmayı düşünüyorlardı. Rusya’da kızgın kitleler sokaklara dökülmüş ve eylem genel bir karakter kazanmıştı. Bolşevikler’in Almanlardan aldığı yardımın anlaşılması üzerine Geçici Hükümet Bolşeviklere karşı sıkı takibata başladı. Troçki başta olmak üzere birçok Bolşevik yapılan baskınlar sonucu tutuklandı. Hareketin lideri Lenin için casusluk yapmak iddiasıyla hakkında idam kararı çıkmıştı. Lenin bir süre saklandıktan sonra Finlandiya’ya kaçtı. Ama Bolşevikler, Lenin’in casus olduğu iddialarına işçileri silahlandırarak cevap verdiler ve Kızıl Ordu’yu kurdular. Tehlike altında olan her yerde devrim karargahları kuruldu.
Tam bu süreçte Kazak Orduları başındaki Kornilov’un Şubat Devrimi kazanımlarını kökünden kazımak amaçlı darbe girişimi, Bolşevikler için yeni bir fırsat doğurdu. Geçici Hükümetin başbakanı Kerenskiy devrileceği endişesiyle muhaliflerinden bile yardım isterken, Bolşevik Merkez Komitesi, Halkı direnişe çağırdı. Lenin, Bolşevik Merkez Komitesi’ne “Bolşevikler iktidarı almalıdır, eylemde duraklamak ölüm demektir” başlıklı mektup yazarak hazırlıkların başlatılmasını istemişti. Kızıl Ordu, Kornilov’un birliklerini dağıtmayı başardı. Bu olay sonrasında Bolşeviklerin saygınlığı ve Sovyetlerdeki desteği iyice arttı.
Eylül ve Ekim aylarında Rusya genelinde 1 milyona yakın işçi grev yaptı ve bu süreçte birçok fabrika ve işyerinin yönetimi işçilerin eline geçti. Artık üretim ve denetleme sermaye sahiplerinin değil İşçi sınıfının elindeydi. Şehirlerin yanında kırsal kesimde de büyük toprak sahiplerine karşı yoksul köylüler süreç içinde birçok kez ayaklanmışlardı.
25 Ekim 1917’de Bolşevikler başkent Petrograd’da Kerenski önderliğindeki Geçici Hükümete karşı hareket geçti. 10.000 kadar Kızıl Muhafız güçlü bir direnişle karşılaşmadan tüm hükümet ve devlet binalarını ele geçti. Baltık filosu da Denizden saldırıya katılmıştı. Kerenski saraydan kaçarken, askeri öğrenciler ve Kosak muhafızlar tarafından korunan saray sabaha karşı düştü.
Devrime adını veren bu olay aslında Miladi takvime göre 7 Kasım 1917’de gerçekleşmiştir. (Julyen takvimi ile Miladi takvim arasında 13 günlük bir fark bulunmaktadır.) Devrimin resmi tarihi de bu olayın yaşandığı güne atıfla 25 Ekim ( 7 Kasım ) olmuştur. İktidar fiilen ele geçirildikten sonra çoğunluğunu Bolşevik ve müttefikleri olan Sol SR (Sosyalist Devrimciler) vekillerinin oluşturduğu 2. Tüm Rusya Sovyetler Kongresine iktidarın teslim edildiği duyurulmuş ve devrimin lideri Lenin Hükümet başkanı seçilmiştir.
DEVRİM SİZE ÇOK ŞEY VERDİ VE SİZDEN ÇOK ŞEY İSTEYECEK
Lenin, ilk icraat olarak I.Dünya Savaşı’ndan çekildiklerini ve daha sonra Barış ve Toprak Kararnamelerini kabul ederek büyük toprak sahiplerine ait toprakların da yoksul köylülere dağıtıldığını açıklamıştır. Kilise ile devletin ayrılması, medeni nikah, kadınlar ile erkekler arasında hak eşitliği, işletmeler üzerinde işçi denetimi, bankaların ulusallaştırılması, ulusal topluluk hakları vb. pek çok hak ve özgürlük bunu izlemiştir. Soyluluk unvanları kaldırılmış ve herkes kanun önünde eşit kabul edilmiştir. İşçilerin günlük çalışma süresi 8 saate indirilmiş, çocuk işçi çalıştırılması yasaklanmıştır. Çalışan herkese, çocuklara ve çalışamayacak durumda olan yaşlı ve hastalara sosyal güvence sağlanmıştır.
Çocuk ve yetişkin herkes için eğitim seferberliği başlatılmış, Eğitim ücretsiz ve mecburi hale getirilmiştir. Bolşevikler eğitime çok önem vermişler ve kendi ideolojilerine uygun “Modern bir Sovyet insanı” yetiştirme anlayışı gütmüşlerdir. Eğitim-öğretim seferberliği Sovyet halklarını ilim ve teknolojide büyük başarılara imza atan bir toplum haline getirecektir. Lenin, Sosyalist düzenin başarı sağlaması için çok çalışmak gerektiğini ve mücadelenin hayatın her döneminde devrimin gerçek unsuru olduğunu şöyle belirtiyordu: “Devrim size çok şey verdi ve sizden çok şey isteyecek.”
Almanya, savaştan çekilen Sovyet hükümetine çok ağır şartlar içeren bir barış anlaşması önermiştir. Dışişleri Bakanı Troçki Almanya’nın dayattığı bu ağır barış koşullarını kabul etmeyince görevden alınmış, Mart 1918’de bu devlete büyük tavizler verilerek Brest Litovsk Anlaşması imzalanmıştır. Daha sonra Lenin, Almanya I.Dünya Savaşı’ndan yenik çıktığı için verilen bu tavizleri geçersiz kıldığını ilan etmiştir.
YENİ BİR DÜZEN KURULUYOR
Rusya’da devrim başarıya ulaşmasına rağmen Bolşevikler merkezi Rusya dışında yeterince güçlü olamamışlardır. 1918’de çar yanlısı generaller, İngiltere, Fransa ve ABD’den aldıkları maddi ve askeri destekle “Beyaz Ordu”yu kurmuşlar ve Bolşeviklere karşı saldırıya geçmişlerdir. Ancak Lenin bu saldırılar karşısında Kızıl Ordu’yu daha örgütlü hale getirmiş ve içerideki karşı-devrimcilerle mücadele etmek için ise ÇEKA (Tüm Rusya Karşı-Devrim ve Sabotajla Savaş Olağanüstü Komisyonu ) adlı gizli Polis örgütünü kurdurmuştur. ÇEKA sayesinde Bolşevikler, mutlak iktidarlarına yönelen her türlü muhalefeti ortadan kaldırmaya karar vermişler ve kendi ideolojilerine ılımlı bakmayan kesimler üzerine terör düzeyinde şiddet uygulamışlardır. Kırım illerinde ve Kazak ülkesinde gerçekleştirilen katliamları soykırım olarak değerlendiren birçok tarihçi vardır.
1921 yılında Bolşevikler iç savaştan zaferle çıkarak tüm Rusya’da otoriteyi sağlamışlardır. 1922 yılında devletin federal yapısı konusunda tartışmalar yaşanmış, Milliyetler Halk Komiseri olan Stalin tüm cumhuriyetlerin Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde özerk nitelikte teşkilatlanmaları gerektiğini savunurken, Lenin buna şiddetle karşı çıkarak tüm cumhuriyetlerin eşit statüde, egemenlik haklarının korunduğu birleşik bir federasyon planı hazırlamıştır. Plana göre her cumhuriyete birlikten ayrılma hakkı verilmiştir. Sonunda federasyonun oluşturulmasında Leninist ilkeler kabul edilmiş ve 30 Aralık 1922’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmen kurulmuştur.
SONUÇ
19.Yüzyıl için 1789 Fransız Devrimini nasıl görüyorsak, Ekim Devrimi de 20.yüzyılın en önemli siyasi olayı olarak görülebilir. Rusya’da Feodal sistemin baskısı ve büyük toprak sahiplerine karşı bir direniş hareketi olarak başlayan süreç, Sosyalizm Hareketi, Ekonomik Kriz ve I.Dünya’nın savaşının getirdiği etkiler ile birleşmiş ve Ekim Devrimi ile sonuçlanmıştır. Ekim Devrimi ise yarattığı etki ile Rusya’da sosyo-ekonomik gelişimi sağladığı gibi küresel sonuçları da beraberinde getirmiştir. Dünya’da Lenin’in kurduğu sistemi model alan birçok siyasi gruplar ortaya çıkmış ve bunlar yeni dünya düzeninde Kapitalizm yerine Sosyalizmi egemen kılmak için mücadele vermişlerdir.
HAZIRLAYAN: Umut Eker
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Devlet, N. 1917 Ekim İhtilali ve Türk-Tatar Millet Meclisi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1992
McCauley, M. The Soviet Union 1917-1991, Longman, New York 1996
Tekin, N.T. Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi 1789-1990, Ege Yayınları
Vernatskiy, G. Rusya Tarihi, Selenga Yayınları,İstanbul 2009
Rus Devrimi ve Vatan Savunması, Teori Dergisi Mart 2007
Hobsbawm, E. Kısa 20. Yüzyıl, Sarmal Yayınevi
Lenin, V.I. Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi
Stalin, J.V. Bolşevik Tarihi
Tarihten Yazılar... 