Ord. Prof. Aydın Sayılı Kimdir?

Bilim tarihini akademik bir disiplin haline getiren Aydın Sayılı, 1913’te İstanbul’da doğdu. İlk ve orta öğretimini Ankara’da tamamladı. 1933 yılında Ankara erkek lisesindeki bitirme sınavlarına, tesadüfen teftiş için giden Mustafa Kemal Atatürk de katılmıştı.

Diğer öğrencilerle birlikte, Aydın Sayılı’nın tarih ve coğrafya sözlü sınavını Atatürk kendisi yaptı. Sayılı’nın verdiği zeka ürünü cevaplardan etkilenen Atatürk, Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip’e talimat vererek, Aydın Sayılı’nın okutulmasını, Amerika’ya gönderilmesini istedi. Bu amaçla, milli eğitim bakanlığının açtığı sınavda başarılı oldu. Bilim tarihi konusunda eğitim almak üzere Amerika’ya Harvard Üniversite’sine gönderildi. Amerika’da bilim tarihinin öncü ismi George Sarton’dan bilim tarihi eğitimi aldı.

1942 yılında “İslam Dünyasında Bilim ve Eğitim Kurumları” başlığını taşıyan çalışmasıyla doktora derecesini aldı. Bu doktora, Harvard Üniversitesi’nde verilmiş ilk bilim tarihi doktorasıydı. Türkiye’ye döndükten sonra, 1943 yılında Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Felsefe Enstitüsünde, Bilim tarihi ilmi yardımcılığına atandı. 25 Nisan 1955 tarihinde ise, Türkiye’nin ilk bilim tarihi kürsüsü, Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde kuruldu. Sayılı, bu kürsünün profesörlüğüne atandı. Buradaki çalışmalarını 1983 yılına kadar sürdürdü.

Aydın Sayılı, 1958 yılında Ordinaryüs Profesörlüğe yükseldi. 1984’ten 1993 yılına kadar yeni kurulan Atatürk kültür, Dil, ve Tarih Yüksek Kuruma bağlı, Atatürk Kültür Merkezi’nin başkanlığını yaptı. 1977 yılında Tübitak Hizmet Ödülü’ne layık görüldü. Astronomi tarihi başta olmak üzere bilimin birçok dalıyla ilgilendi. 1960 yılında başyapıtı olan, ”İslam’da Rasathane ve Genel Rasathane tarihindeki yeri “ (The Observatory in İslam and its general place in the History of the Observatory) adlı eserini Amerika’da yayınladı. Bilim dünyasındaki meslektaşları arasında çok büyük yankı uyandırdı. Aydın Sayılı’nın ayrıca; “Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir” (1948), “Uluğ bey ve Semerkant’taki İlim Faaliyeti Hakkında Mektup,” “Zamanın Cebri”,”Abdulhamit İbn-i Türk’ün Katışık Denklemlerle Mantıki Zaruretler (1962)”, adlı eserleri mevcuttur. Türk Tarih kurumunun yayınladığı pek çok bilimsel, sosyolojik ve tarihi eserin de, derleyicisidir, yayıncısıdır.

Türkçe dışında, İngilizce, Almanca, Fransızca, Farsça ve Arapçayı da çok iyi bilen Sayılı, dünyanın en zengin kütüphanelerinde bu dillerden kaynaklara ulaşarak araştırmalar yapmıştı. Türk ve dünya bilim tarihine önemli katkılarda bulanan Ord. Prof. Aydın Sayılı, Atatürk’ün tesadüfen bir okulu teftişinde tanıdığı sıradan bir Türk çocuğuydu. Yani ülke çapında yarışmalarla seçilerek görevlendirilmiş biri değildi. Elinden tutulup iyi eğitim aldırıldığında, her bir Türk çocuğunun dünya çapında neler yapabileceğini göstermesi bakımından çok önemli bir örnektir. Aydın Sayılı, Oktay Sinanoğlu ve Aziz Sancar gibi örnekler, Her bir Türk çocuğunun, Atatürk’ü örnek alması, sahiplenilerek iyi eğitilmesi durumunda, dünyanın en önemli bilim adamlarından biri olabileceğini gösterir.

Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı 1993 yılında vefat etmiştir. Sayın Aydın Sayılı’yı hala tanımadıysanız, cüzdanınızdaki beş liralık kağıt paraların arka yüzüne bakın. Oradaki resim Aydın Sayılı’dır.

KENAN ÖZEK