Tarihten Yazılar

Pek çok insan, Mustafa Kemal Atatürk’ün harf devrimini bir anda yaptığını düşünür ve harf devriminin ardında yatan uzun tartışmaları bilmez. Oysa ki, Osmanlı döneminde Arap harflerine dair problemler uzunca bir süredir bilinmekte ve tartışılmaktaydı. Bu tartışmaların belli bir olgunluğa ulaşması neticesinde, Enver Paşa, okuma yazmayı kolaylaştırmak amacıyla yeni bir yazı sistemi bile geliştirmiştir.

Bu yeni yazı sistemi “Hurûf-ı Munfasıla” veya “”Hatt-ı Enverî” olarak adlandırılmıştır. Bu yazı sistemi, Arap alfabesinin mevcut biçiminden farklıydı. Harfler, latin alfabesinde olduğu gibi ayrı ayrı yazılıyor, yani birbirine bağlanmıyordu. Bu değişiklik, metinlerin daha okunaklı ve anlaşılır olmasını sağlıyordu. Hurûf-ı Munfasıla sistemi toplamda 45 harften oluşuyordu, bunun 35’i ünsüz harfler ve 10’u ünlü harflerdi.

Enver Paşa, bu yazı sisteminin öğrenilmesini desteklemek amacıyla “Elifbâ” adlı bir kitap da yayımladı.

Enver Paşa’nın en önemli adımı ise bu alfabeyi geliştirmekle kalmayıp, hayata geçirmesi oldu. Lakin, Birinci Dünya Savaşı, Enver Paşa’nın alfabe reformunu rafa kaldırmasına neden oldu. Çünkü ordu eski harfleri kullanmak konusunda direnç gösterdi ve bu direnç haksız sayılmazdı. Reformun ardından okumak ve yazmak kolaylaştıysa da, subaylar yeni alfabeye alışamamıştı. Bu da askeri yazışmalarla ilgili sorunlar ortaya çıkmasına neden olmuştu.

Alfabe reformuna, özellikle de yapılış zamanı ve şekline Mustafa Kemal Atatürk de itiraz edenlerden birisiydi. Ruşen Eşref Ünaydın’ın aktardığı şu sözler Mustafa Kemal Atatürk’e aittir:

“Bu iş, iyi niyetle yapılmış olmasına rağmen, yarım yamalak ve zamansız yapılmıştır… Savaş zamanı, harflerle uğraşılacak zaman mıdır? Ne için? Haberleşmeyi kolaylaştırmak için mi? Bu sistem haberleşmeyi eski sisteme göre daha yavaş ve daha güç kılmıştır. Hızın önem kazandığı bir zamanda, işleri yavaşlatan ve insanların kafasını karıştıran bu atılımın avantajı nedir? Fakat madem bir işe başladınız, bari bunu doğru dürüst yapacak cesareti gösteriniz.” (1)

Günümüzde, hala bazı kesimler harf devrimini eleştiriyor, Arap harflerinin Türkçe için yeterli olduğunu iddia ediyorlar. İşte tam burada, Enver Paşa’nın denediği reform, bizlere bir şeyi kanıtlıyor; Eski harfler zordu ve bu gerçek Osmanlı döneminde de biliniyor hatta çözüm üretilmeye çalışılıyordu. (2)

Enver Paşa’nın reform girişimi zamanı yüzünden eleştirilebilir lakin kesinlikle iyi niyetli bir reform denemesi olarak görülmelidir.

Dipnot

1) Ruşen Eşref Ünaydın (1956). Hatıralar. Ankara. s. 28-29

2) Editörün notu: Arap harflerinin zorluğunu kanıtlamak için alfabeye dair uzun tartışmaları bilmeye dahi gerek yok. Herhangi bir ücretsiz Osmanlıca kursuna gitmek veya tarih edebiyat gibi bölümlerden birisini bitirmek bile alfabenin ne kadar zor olduğunu anlamak bakımından son derece yeterlidir. Bugün pek çok kişi alfabenin zorluğu sebebiyle, Osmanlıcayı okuyabiliyor ama yazamıyor. Bu durum Osmanlı zamanında da görülürdü. Osmanlı’da da okur ama yazar olmayan bir çok insan vardı.