Tarihten Yazılar

I. Yeni Dünya’da Kurulan Bir Hayal Şehri (1587)

16. yüzyılın sonları… İngiltere, İspanyol İmparatorluğu’na karşı Yeni Dünya’da bir köprübaşı kurma arayışındaydı. Kraliyet himayesinde, ünlü kâşif ve asilzade Sir Walter Raleigh’in vizyonuyla, Kuzey Amerika topraklarında bir rüya gerçeğe dönüştürülmek istendi: “Raleigh Şehri” (The Cittie of Raleigh).

1587 yılının baharında, farklı kaynaklara göre 112 ile 121 arasında İngiliz yerleşimciden oluşan bir grup, bu hayalin peşinden yelken açtı. Aralarında kadınlar ve çocuklar da vardı; amaçları askeri bir karakol kurmak değil, kalıcı bir yaşam inşa etmekti. Grubun lideri, yetenekli bir ressam olan John White’tı. Adanın ıssız kıyılarına ayak bastıklarında, White’ın kızı Eleanor Dare hamileydi ve kısa süre sonra torunu Virginia Dare doğacaktı. O an, umut ve gelecek vaat eden bir dönüm noktasıydı. Ancak bu dönüm noktası, aynı zamanda tarihin en büyük kayıp hikayelerinden birinin de başlangıcı oldu.

Bilgi Notu 1: Koloni için asıl hedeflenen yer, daha güvenli limanlara sahip Chesapeake Körfezi’ydi. Ancak gemi kaptanının kararıyla yerleşimciler planlanandan farklı olarak Roanoke Adası’na bırakıldı.

Bilgi Notu 2: Bu, adaya yapılan ilk İngiliz yerleşim girişimi değildi; 1585’teki önceki askeri grup yerel kabilelerle şiddetli çatışmalar yaşamış, ilişkileri bozmuş ve geride bıraktığı garnizon yok edilmişti. Yeni yerleşimciler bu kanlı geçmiş nedeniyle başından itibaren yerlilerle büyük bir gerilim içinde kalacaktı.

II. Liderin Dönüşü ve Geciken Umut

Yeni yerleşimciler, kısa sürede erzak sıkıntısı ve yerli kabilelerle artan gerilimle yüzleşti. Koloninin hayatta kalmasını sağlamak için, Vali John White, mecburen İngiltere’ye geri dönerek acilen takviye ve erzak getirme görevini üstlendi. Geri döneceğine dair yemin ederek, geride torununu, kızını ve tüm kolonistleri bıraktı.

Ancak talihsizlik, White’ın planlarını altüst etti. O dönemde, İngiltere İspanyol Armadası’nın (Yenilmez Armada) işgal tehdidi altındaydı. Kraliçe I. Elizabeth, savaşa hazırlık amacıyla denize açılabilen her gemiye el koydu. White’ın geri dönüş yolculuğu, çaresiz bekleyiş ve büyük bir savaşın gölgesinde tam üç yıl gecikti.

III. Sessizliğin Kazındığı Kelime: CROATOAN

Nihayet 1590 yılının Ağustos ayında, John White, erzak gemileriyle Roanoke Adası’na geri dönebildi. Gördüğü manzara karşısında kalbi paramparça oldu:

Yerleşim, etrafı savunma çitleriyle çevrili olmasına rağmen, tamamen terk edilmişti.

Ne bir ceset, ne bir mücadele izi, ne de savaşa dair herhangi bir kanıt vardı. Sanki yüzlerce insan, bir anda yeryüzünden silinmişti. White, umutla etrafı araştırırken, geride kalan tek ipucuyla karşılaştı: Yerleşimin giriş direği üzerine net bir şekilde kazınmış büyük bir harf grubu: “CROATOAN”.

White, ayrılırken yerleşimcilerle bir anlaşma yapmıştı: Eğer tehlike altında zorla yer değiştirirlerse, gidecekleri yerin adının yanına bir Haç İşareti (Cross) çizeceklerdi. Ama “CROATOAN” kelimesinin yanında böyle bir işaret yoktu. Bu, kolonistlerin gönüllü olarak, güneydeki dost kabile olan Croatoan Yerlileri’nin adasına gitmeyi tercih ettiklerini düşündürüyordu. Ancak White, şiddetli bir fırtına ve kaybolan gemi demirleri yüzünden Croatoan Adası’na gidemeden İngiltere’ye dönmek zorunda kaldı. Ve böylece, Amerika’nın ilk İngiliz yerleşimcileri sonsuza dek “Kayıp Koloni” olarak anılmaya başlandı.

IV. Tarihçiliğin Merceğinde: Nereye Gittiler?

Popüler kültür, Roanoke gizemini bazen hayaletlere, bazen de uzaylılara bağlasa da, tarihçilik ve bilimsel titizlik, olası iki ana senaryo üzerinde yoğunlaşır:

1. Yerli Kabilelerle Bütünleşme (Asimilasyon)

Bu, en güçlü ve en çok desteklenen teoridir.

• Kanıt: Ağaçtaki “CROATOAN” yazısı ve zorla ayrılışın sembolü olan Haç işaretinin olmaması.
• Sonuç: Kolonistler, üç yıllık bekleyiş sırasında hayatta kalmak için mecburen Croatoan veya iç kesimlerdeki başka dost kabilelere sığındılar ve zamanla onlarla evlenerek kültürel olarak bütünleştiler. 17. yüzyılın başlarında Jamestown kaşiflerinin notlarında, yerli köylerde İngilizce konuşabilen veya Avrupalı özelliklere sahip kişiler gördüklerine dair raporlar bu teoriyi destekler.

2. İklim Değişikliği ve Kuraklık

Modern bilimsel analizler, kuraklık faktörünü de ön plana çıkarır.

• Kanıt: Ağaç halkası analizleri (dendrokronoloji), koloninin kurulduğu 1587-1589 yıllarının son 800 yılın en şiddetli kuraklık dönemlerinden biri olduğunu göstermektedir.
• Sonuç: Uzun süreli kuraklık, yerlilerle zaten gergin olan ilişkileri daha da zorlamış, yerleşimcileri açlık ve çaresizlikten ötürü büyük gruplar halinde dağılmaya ve iç kesimlere göç etmeye zorlamış olabilir.

V. Sonsuz Bir Gizem

Kayıp Roanoke Kolonisi, bugün bile Amerika’nın kurucu mitlerinden biri olarak varlığını sürdürüyor. John White’ın torunu Virginia Dare’in ve diğer kolonistlerin mezarları veya kesin kaderleri hala bulunamadı. Yapılan arkeolojik kazılar ve yeni harita analizleri, kolonistlerin asıl hedefleri olan Chesapeake Körfezi’ne doğru iç kesimlere göç ettiğine dair yeni ipuçları sunsa da; Roanoke, bilimsel ve titiz araştırmalara rağmen, hala sessizliğin ve çözülememiş bir sırrın sembolü olmaya devam etmektedir.